Generacja pamięci. Śląski zew na ratunek Rzeczypospolitej

 

W związku z przypadającymi na rok 2020 rocznicami 100-lecia ukształtowania się południowych i wschodnich granic Polski (tj. rocznice podziału Śląska Cieszyńskiego i przyłączenia jego wschodniej części do Polski; a także zakończenia walk o granice wschodnią odrodzonej Rzeczypospolitej) Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie stworzyło koncepcje nowatorskich historycznych programów edukacyjnych, pod nazwą: Generacja pamięci. Do ich realizacji zaproszono Fundację Volens, jako lidera projektu. Programy te łączy budowania świadomości historycznej wśród społeczności regionu, m.in. poprzez do zaszczepienie wśród młodzieży przywiązania do dziedzictwa Małej i Dużej Ojczyzny. Tytuł serii jest swoistą grą słów, zwracającą uwagę na następujące aspekty znaczeniowe: Słowo generacja z łacińskiego: generatio - rodzenie, tworzenie, w języku polskim kojarzy się głównie z terminem „pokolenie”. Ideą projektu jest więc by budować pamięć o cieszyńskich korzeniach niepodległości pośród młodej generacji poprzez działanie twórcze.

 

Drugi z projektów, pt.: Generacja pamięci. Śląski zew na ratunek Rzeczypospolitej zakłada przypomnienie losów przedstawicieli społeczności polskiej na "kresach zachodnich", tj. Śląsku Cieszyńskim w latach: 1919-1920. Wówczas to wielu cieszyńskich Ślązaków, pomimo, iż sami nie mogli być pewni czy ich Mała Ojczyzna zostanie przyłączona (po ponad 600 latach!) do Macierzy (trwał bowiem tragiczny konflikt o te ziemie z Czechami) – najczęściej jako ochotnicy - ruszali na front wschodni, by bronić zagrożonej Rzeczypospolitej. Inicjatywy ma uświadamiać mieszkańcom regionu (szczególnie młodzieży) kim byli śląscy patrioci, którzy jako ochotnicy brali udział w wydarzeniach wojny polsko-bolszewickiej oraz walk z Ukraińcami (m.in. o Lwów).

 

Cykl Śląski zew na ratunek Rzeczypospolitej jest niejako kontynuacją i uzupełnieniem pierwszego z projektów edukacyjnych. Dziś niemal nikt w Polsce, ani w regionie nie pamięta o heroizmie cieszyńskich Ślązaków, którzy w liczbie przynajmniej kilkuset ochotników (łącznie było to przeszło tysiąc wojskowych związanych z regionem), walczyli w latach 1919 i 1920 w obronie polskich granic wschodnich i zagrożonej przez najazd bolszewicki unicestwieniem Ojczyzny. Ich heroizm polegał m.in. na tym, iż równolegle toczyła się niezwykle zacięta walka na ziemiach ich małej Ojczyzny - Śląska Cieszyńskiego, po tym gdy został on najechany w styczniu 1919 roku przez wojska Czechosłowackie. O tym, iż zaangażowanie Ślązaków w obronę zagrożonej Polski było znaczne świadczy ilość Orderów Virtuti Militari, które otrzymali (najwyższego polskiego odznaczenia wojskowego).

Przypomnijmy, iż status ich regionu nie był usankcjonowany prawnie, w związku z trwającym w latach 1918-1920 konfliktem z zaborczym państwem czeskim. Co więcej, znaczna część Śląska Cieszyńskiego była okupowana w latach 1919-1920 przez wojska czeskie (później także siły Ententy). W związku z czym młodzież z tego terenu nie mogła być powoływana do Wojska Polskiego „z poboru”. Przez większość tego okresu wszelki zaciąg miał więc charakter ochotniczy. Dramatyzm sytuacji potęgował fakt, że, by bronić Polski na wschodzie, należało opuścić Śląsk Cieszyński, podczas gdy konflikt polsko-czechosłowacki w latach 1919-1920 miał charakter niezwykle burzliwy i w czasie intensywnej walki plebiscytowej (agitacja, starcia organizacji paramilitarnych itd.), w której każdy polski działacz był na wagę złota. W związku, z czym podjęcie decyzji o opuszczeniu rodzinnego domu i udania się na wojnę na wschód wymagało hartu ducha i poświęcenia.

W obliczu pojawiających się współcześnie dyskusji na temat tożsamości i przynależności narodowej Ślązaków, powyższe świadectwo może być ważnym elementem świadczącym o sympatiach znacznej części mieszkańców Śląska Cieszyńskiego.

 

Kluczowym elementem idei projektu jest konkurs edukacyjny, pt. Generacja pamięci. Śląski zew na ratunek Rzeczypospolitej, przeznaczony dla młodzieży szkolnej, którego realizacja jest celem niniejszego zadania.

 

Wyprawa „Śladem bohaterów bitwy skoczowskiej” (szkolny rajd rowerowy)

Już wkrótce będzie kolejna okazja, by ponownie wyruszyć śladem polskich obrońców Śląska Cieszyńskiego z roku 1919! 25 września 2020 roku w Skoczowie odbędzie się szkolny rajd upamiętniający bohaterów bitwy pod Skoczowem.

Szczegóły organizacyjne

Rajd zostanie przeprowadzony 25 września 2020 r., w godz. 14:00-17.00. Zbiórka odbędzie się przy ul. Mickiewicza 11, na boisku przy budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Skoczowie. Na rajd obowiązują zapisy (ilość miejsc ograniczona). Pierwszeństwo zapisu mają uczniowie partnera projektu: Szkoły Podstawowej nr 1 w Skoczowie. Polecamy zapoznać się z regulaminem rajdu.

W przypadku niekorzystnych warunków pogodowych organizatorzy zastrzegają możliwość przesunięcia imprezy, co zostanie podane do publicznej wiadomości na stronach organizatorów. O decyzji takiej organizatorzy poinformują uczestników najpóźniej 24 września.

Należy wziąć pod uwagę, iż program rajdu będzie dosyć wymagający. Trasa wycieczki wyniesie ponad 10 kilometrów po zróżnicowanym terenie (m.in. szosy, drogi leśne, w tym teren pagórkowaty), w związku z czym zalecamy dostosować obuwie, sprzęt itp. (rowery górskie).

W rajdzie mogą wziąć udział osoby dorosłe oraz niepełnoletnie (dzieci jedynie pod opieką nauczycieli).

Z uwagi na kwestie organizacyjne (w tym względów bezpieczeństwa uczestników) w rajdzie może wziąć udział ograniczona liczba osób, dlatego też zaleca się wcześniejsze zgłoszenie chęci startu. Zgłoszenia przyjmowane są do 22 IX 2020 r. (do godz. 18.00) pod adresem cieszyn.pth@gmail.com. Zgłoszenie należy potwierdzić w punkcie startowym, dostarczając podpisane osobiście (lub przez opiekuna): „Oświadczenie-Zgłoszenie” (wypełnione wcześniej lub na miejscu), które jest do pobrania pod tym adresem, tam dostępne są również szczegółowe informacje.

Wycieczkę poprowadzą historycy-regionaliści związani z Polskim Towarzystwem Historycznym Oddział w Cieszynie.

Nowe wydarzenia dotyczące wojny o Śląsk Cieszyński, w tym wywiady on-line z serii „Cieszyńskie drogi do Niepodległej” 2/10, 3/10)

W związku z rocznicą 100-lecia podziału Śląska Cieszyńskiego, pragniemy przybliżyć genezę i przebieg konfliktu czechosłowacko-polskiego o Śląsk Cieszyński. Szersze spojrzenie na wydarzenia epoki zaprezentował dr Grzegorz Gąsior (zob. wideozapis rozmowy) dlatego też tym razem możemy skupić się m.in. na kwestiach militarnych wojny o Cieszyńskie. Osoby zainteresowane w najbliższych dniach śledzić będą mogły rozmowy z udziałem badacza tej tematyki Daniela Korbela, a także wziąć udział w wyprawie śladem wydarzeń ze stycznia 1919 roku i ich polskich bohaterów. 

Oto harmonogram wydarzeń:

• Publikacja wywiadu on-line: „Konflikt roku 1919. Nowe spojrzenie” / D. Korbel    
• Publikacja wywiadu on-line: „Militarne aspekty wojny czechosłowacko-polskiej” / D. Korbel 
• sobota, 15 sierpnia: Rajd terenowy „Śladem bohaterów bitwy skoczowskiej”, (przewidywany czas trwania: 8.15-13.00, start: Skoczów, ul. Mickiewicza 11, przed wejściem do budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Skoczowie, obowiązują zapisy, zob. http://www.pth.cieszyn.pl/).  

Drugie z cyklu spotkań on-line z serii „Cieszyńskie drogi do Niepodległej”, poświęcone jest wojnie czechosłowacko-polskiej ze stycznia 1919 roku. W ramach wywiadu z Danielem Korbelem poznamy m.in. różnice w polskim i czeskim spojrzeniu na konflikt oraz najnowsze ustalenia badacza dotyczące tego zagadnienia. 

Trzecie spotkanie z cyklu, poświęcone jest kwestiom militarnym. W jego trakcie dowiemy się m.in.: kto właściwie wygrał bitwę pod Skoczowem, co jest ważne o tyle, iż w obiegowej opinii miejscowego społeczeństwa funkcjonuje wyobrażenie, „że pognaliśmy Czechów pod Skoczowem”.

Wyprawa „Śladem bohaterów bitwy skoczowskiej” (historyczny rajd pieszy)

Powracamy do wydarzeń sprzed wieku! Już wkrótce wyruszamy śladem żołnierzy polskich – obrońców Śląska Cieszyńskiego z roku 1919! 15 sierpnia 2020 roku, w dniu święta Wojska Polskiego, w Skoczowie odbędzie się rajd upamiętniający bohaterów bitwy pod Skoczowem, gdzie miało miejsce główne i decydujące starcie wojny czechosłowacko-polskiej o panowanie na Śląsku Cieszyńskim.

Wyprawa „Śladem bohaterów bitwy skoczowskiej”, tj. historyczny rajd terenowy, wyruszy 15 VIII 2020, tuż po godzinie 8:00 sprzed Szkoły Podstawowej nr 1 w Skoczowie (Ul. Mickiewicza 14). Liczba miejsc ograniczona, obowiązują zapisy. Wycieczkę poprowadzą: Wojciech Grajewski (historyk-regionalista, prezes Polskim Towarzystwem Historycznym Oddział w Cieszynie) i Daniel Korbel (prawnik, historyk i publicysta, specjalizujący się w tematyce konfliktów zbrojnych, w tym wojny czechosłowacko-polskiej). WOBEC DOBRYCH PROGNOZ NIC NIE STOI NA PRZESZKODZIE W REALIZACJI WYPRAWY w pierwotnie zaplanowanym terminie (start odbędzie się 15 VIII, o g. 8:15).

Rajd poprzedzi publikacja wywiadów on-line z jednym z największych ekspertów w kwestii wojny czechosłowacko-polskiej roku 1919 Danielem Korbelem. Polecamy śledzić strony internetowe Fundacji Volens i PTH O. Cieszyn (kanał YouTube #Cieszynlove, a także fanpage Polskiego Towarzystwa Historycznego O. w Cieszynie, m.in. pod adresami: https://www.youtube.com/channel/UC0k-nvlKcSxF7kPHZnAT8ZA; https://www.facebook.com/PTHCieszyn).

W trakcie wyprawy przypomniane zostaną postacie oficerów, którzy zatrzymali czeską ofensywę na przedpolach Skoczowa, za co uhonorowani zostali najważniejszym polskim odznaczeniem wojskowym – Orderem Virtuti Militari. Wielu z nich za swoją ofiarną służbę Ojczyźnie zapłaciło najwyższą cenę. Na odcinku w Kisielowie polegli w walce: sierż. Mackiewicz Mieczysław, por. Wacław Klinke i por. Ferdynand Kotas, w Międzyświęciu – zmarły wkrótce potem z ran ppor. Paweł Probosz. Upamiętnieni zostaną także ich podkomendni oraz zasłużeni współtowarzysze walki, w tym m.in. oficerowie, którzy obronili Simoradz, tj.: Bolesław Mikołaj Jatelnicki, Emil Marcin Machalica, Ryszard Konopka, Marian Zajączek, czy Eugeniusz Godziejewski i Stanisław Skwarczyński, którzy kontratakiem odbili z rąk wroga ważne wzgórze nr 340 (na południowy-zachód od Skoczowa).

Wprowadzenie

Przed wiekiem decydowały się losy Cieszyna, Skoczowa, Bielska i całego Śląska Cieszyńskiego. 23 stycznia 1919 na mieszkańców tego przygranicznego regionu spadła nieoczekiwanie wieść...  oto wybuchła wojna z Czechami! Przekazywano sobie z ust do ust informacje, iż wojska czechosłowackie przekroczyły granicę, by nie dopuścić do organizacji wyborów do polskiego parlamentu i zajmują kolejne miejscowości... Pomimo desperackich starań nielicznego wojska i ochotników, w ciągu kilku dni, upadają kolejno m.in.: Bogumin, Karwina i Zebrzydowice. Wobec przewagi wroga garnizon w Cieszynie zostaje ewakuowany. Po zajęciu tego miasta to znad Olzy w stronę Bielska rusza potężna czechosłowacka machina wojenna. Nad Wisłę kieruje się łącznie kilkanaście batalionów, tj. przeszło dziesięć tysięcy żołnierzy, w tym perfekcyjnie wyposażone i wyszkolone czechosłowackie legie, przybyłe z Francji i Włoch.

Na wzgórzach okalających Skoczów oraz na linii rzeki Wisły wojskom czechosłowackim stawić czoła musiała garstka (mniej niż trzy tysiące) obrońców, wspartych ochotnikami z grona młodzieży i milicji śląskiej, którzy też wznoszą prowizoryczne umocnienia. Obrońcy z niecierpliwością czekają na upragnione posiłki wojskowe z kraju, które lada moment mają nadejść m.in. z Krakowa, Rzeszowa, Radomia, Częstochowy i Łodzi.

28 stycznia rozpoczyna się bitwa pod Skoczowem. Wokół miasta zaciska się pierścień okrążenia! Walka ma potrwać 3-dni… Czy dużo słabsze siły polskie Frontu Śląskiego zdołają zatrzymać pochód wojsk czechosłowackich na Bielsko? Czy męstwo i determinacja żołnierzy i ochotników polskich są w stanie zrównoważyć blisko 2-3 krotną przewagę liczebną wojsk wroga? Ilu obrońcom miasta przyjdzie zginąć w obronie Ojczyzny, czy ich ofiara nie pójdzie na marne? Czy pamięć o tych bohaterach nie zginie?

Oto niektóre pytania jakie stawiali sobie polscy mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego przed wiekiem. Jak wyglądała wojna z ich perspektywy? Jak postrzegali ją cywile, a jak wojskowi? Kto zapisał się chlubnymi kartami w tej historii? Co nowego wiemy dziś o przebiegu wydarzeń ze stycznia 1919 roku.

Kwestie te postarają się rozstrzygnąć uczestnicy spaceru z historykami, badającymi te zagadnienia. 

Śląsk Cieszyński 1920. Nowy rozdział – dr Grzegorz Gąsior (wykłady on-line z serii „Cieszyńskie drogi do Niepodległej” 1/10)

27 lipca 2020 roku, w przeddzień 100-lecia ogłoszenia podziału regionu i przyłączenia jego wschodniej części do Polski inaugurujemy cykl spotkań on-line z serii „Cieszyńskie drogi do Niepodległej”. W ramach wywiadu z dr. Grzegorzem Gąsiorem poznamy m.in. okoliczności, jakie towarzyszyły ustaleniom Rady Ambasadorów w Spa, które ogłoszono 28 lipca 1920 roku i reperkusjom rozdzielania granicą państwową regionu. Doktor Grzegorz Gąsior, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, jest ekspertem od stosunków polsko-czechosłowackich w okresie międzywojennym, a przede wszystkim specjalistą w zakresie polityki władz czeskich względem polskiej mniejszości na terenie Zaolzia. Gość jest autorem licznych publikacji z tego zakresu, wśród których na wyróżnienie zasługują m.in. materiały zamieszczone przez niego w publikacji: Przez granicę. Polacy i Czesi w XX wieku na łamach „Karty”. Zapraszamy na kanał YouTube oraz fanpage Fundacji Volens, pt. CieszynLove, a także stronę Polskiego Towarzystwa Historycznego O. w Cieszynie.

Zob. więcej: #generacjapamieci #cieszynlove

„Śląsk Cieszyński 1920. Nowy rozdział” / wywiad on-line / dr Grzegorz Gąsior, zob: kanał YouTube oraz fanpage Fundacji Volens – #cieszynlove (https://www.facebook.com/Cieszynlove, https://www.youtube.com/channel/UC0k-nvlKcSxF7kPHZnAT8ZA).

Dr Grzegorz Gąsior – historyk, absolwent studiów magisterskich i doktoranckich w Instytucie Historycznym UW, adiunkt w Katedrze Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej UW. Autor publikacji naukowych na temat historii Słowacji, Czech i Śląska Cieszyńskiego w XX w. Redaktor niezwykle cennej publikacji, pt.: Zapomniany kraj. Obraz stosunków polsko-czeskich na Zaolziu w XX wieku, red. Grzegorz Gąsior (która w dwóch wersjach ukazała się on-line, m.in. jako część publikacji: Przez granicę. Polacy i Czesi w XX wieku na łamach „Karty”, Warszawa 2016), a także autorem książek: Stalinowska Słowacja. Proces „burżuazyjnych nacjonalistów” w 1954 r. (Warszawa 2006) i Praska wiosna w Bratysławie. Kierownictwo Komunistycznej Partii Słowacji w okresie próby reformy systemu politycznego w Czechosłowacji w latach 1968-1969 (Warszawa 2015). W 2020 roku ukaże się, staraniem Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej, w jego opracowaniu ważna edycja źródeł, pt. Slezská Matice osvěty lidové a národnostní otázka na Těšínsku 1920-1938. Výběrová edice dokumentů, editor Grzegorz Gąsior, Český Těšín 2020.